Een zwager van onze gastheer Ketut is overleden. Hij was priester en daarom is de crematie al binnen een week. Een crematie – Ngaben – op Bali bijwonen, is natuurlijk heel bijzonder. We zijn dan ook blij dat we uitgenodigd zijn.
Als gewone mensen op Bali overlijden, duurt het maanden of zelfs jaren voordat ze gecremeerd worden. Hun lichamen worden tijdelijk begraven. Voor een priester is dat niet respectvol genoeg. De crematie gebeurt snel en de hogepriester bepaalt de precieze datum. Hij leidt ook de ceremonie. Deze is verspreid over verschillende dagen en duurt van ’s ochtends tot ’s avonds. Wij zijn dan ook niet overal bij.
Inhoudsopgave
Dag 1 van de crematie-ceremonie
Ernstige rituelen en vrolijk vermaak
Een crematie op Bali is vol rituelen. Die zijn bedoeld om de ziel van het lichaam los te maken, zodat deze naar de hemel kan gaan. Maar tot onze verrassing is er ook vermaak. De ceremonie vindt voor het grootste deel plaats op de compound van de overleden zwager. Daar staat het vol met rijk gevulde offermanden. We zien de naaste familie het naakte lichaam met heilig water wassen. Ik ben daar gelukkig op voorbereid, omdat ik bij de crematie-processie van het lid van de koninklijke familie van Ubud een Hongaarse vrouw sprak die dat meegemaakt had.
Lees ook mijn bericht over de processie in Ubud.
Rondjes lopen rond het lichaam
Na het wassen wikkelen ze het lichaam in een witte lijkwade, waarbij alleen de handen en het gezicht nog zichtbaar zijn. Dan lopen de kleinkinderen rondjes om het lichaam, terwijl ze offers dragen. Daarna wordt het lichaam omwikkeld met een rieten mat. Dan wordt het omhooggetild en lopen de kleinkinderen weer een aantal rondjes; deze keer onder het lichaam door. Daarna wordt de overledene in een smalle doodskist gelegd die in een hoge troon – de draagtoren – geschoven wordt.
Gemaskerde dansers
Op een ander deel van de compound speelt Ketuts gamelangroep. Als ik zie dat Ketut zelf niet meespeelt, neem ik aan dat hij bij de ceremonie een andere rol heeft. En ik zie al snel welke: er is een optreden van gemaskerde dansers en Ketut begeleidt hen. Het zijn 2 mannen met telkens wisselende maskers. Ze dansen, vertellen een verhaal – over het dorp, vertelt Ketut ons – en doen een stukje cabaret. Daarbij nemen ze alle tijd om Wim een beetje te plagen. De aanwezigen hebben er de grootste lol om. En wij zelf ook al begrijpen we niet alles.
Crematie-processie naar de tempel
Uiteindelijk gaan we in processie naar het crematieveld bij één van de dorpstempels van het dorp Payogan. De stoet bestaat uit de draagtoren, een houten stier, de gamelangroep, familieleden met offers en alle andere aanwezigen. Op de hoek van de straat en even later bij de tempel draaien ze 3 rondjes. Om de boze geesten te misleiden. Later vertelt Ketut mij dat je de boze geesten gelukkig vrij eenvoudig misleidt. Zo staat er bij de ingang van elke compound een muurtje haaks op het pad. Als de boze geesten binnen willen komen, botsen ze tegen dat muurtje en druipen – als het goed is – af.
In de stier
Op het grasveld bij de tempel hevelen een paar mannen het lichaam van de toren naar de stier, die hem (hopelijk) naar het paradijs brengt. Daarna worden de stier en de toren verbrand. Op dat moment zie ik een grote, zeldzame vlinder over het veld vliegen. Dat is geen toeval, vertelt Ketut, maar een bijzonder teken van geluk.
Politieke onderbreking
Voordat de stier en de draagtoren verbrand worden, gebeurt er iets aparts: na een oproep door een megafoon gaan alle aanwezigen op het overdekte, verhoogde tegelplateau – de ‘vergaderruimte’ – in de tempel zitten. ‘Om een video te maken’, hoor ik. Zeker met ‘in memorie’-boodschappen. Maar nee, een politieke partij grijpt het moment aan dat bijna alle dorpelingen bij elkaar zijn om propaganda te maken voor hun partij. Ze filmen hoe iedereen met enthousiast gejuich reageert op alles wat zij zeggen, zodat ze dat als promotiemateriaal kunnen gebruiken. Dat kan blijkbaar gewoon bij een crematie op Bali. “Probeer niet alles te begrijpen”, zegt Ketut tegen mij, “dat doe ik ook niet”.
Lunch en een ijsje hoort erbij op een crematie op Bali
Ondertussen is het ver na lunchtijd, maar gelukkig staat er een streetfood-verkoper buiten het tempelterrein. En natuurlijk een ijscokarretje, net als bij de grote crematieprocessie in Ubud. Zelf gaan wij daarna naar huis, maar de naaste familie brengt de as van de overledene naar de rivier bij de oude tempel in Campuhan.
Dag 2 van de crematie-ceremonie
Gemaskerde dansers, een wajangpoppenvoorstelling over het leven van de overledene, een rondgang door naaste familieleden over de compound met offers en met voorwerpen die de overledene vertegenwoordigen. Dat en meer zien we op dag 2 van de crematie-ceremonie. En het meeste gelijktijdig, want dat is belangrijk, hoor ik. We krijgen koffie met cakejes en een uitgebreide, heerlijke lunch.
De zoon van de overleden priester, die we al eerder ontmoet hebben, bedankt ons voor onze aanwezigheid. Op onze beurt bedanken wij hem juist dat wij er bij mogen zijn. Maar wij kunnen ons voorstellen dat het fijn is voor de familie dat er veel mensen bij de crematie aanwezig zijn. Ik lees dat ook op internet: het laat zien dat de overleden persoon heel geliefd was, en dit is gunstig. Een geliefd mens is namelijk vast een goed mens geweest, en dat vergroot de kans dat hij in de hemel wordt opgenomen. Bovendien: hoe groter het publiek, hoe groter het aanzien van de familie.
Net als op de eerste dag gaat de naaste familie aansluitend aan de ceremonie op de compound naar de rivier bij de tempel van Campuhan om daar te offeren. En daarna gaat voor hen de ceremonie weer door tot in de avond. “Moeten jullie alweer dat hele eind lopen!”, zeg ik tegen Nyoman, Ketuts zus. “Nee joh, we gaan gewoon met onze scooters en auto’s.
Lees ook mijn bericht over processie naar de oude tempel van Campuhan voor Pagerwesi.
Afsluitende crematie-ceremonie
De volgende ochtend is er heel vroeg in de ochtend nog een afsluitende ceremonie. Op 20 december is er nog wel de ceremonie waarbij de zoon van de overledene tot priester gewijd wordt Maar dat duurt dus nog even. Hopelijk kan iedereen nu eerst even uitrusten, want zij zijn de afgelopen week letterlijk dag en nacht druk geweest met alle voorbereidingen. En voor Ketuts gezin is dat direct achter de zegeningceremonie voor het nieuwe huis aan, waarvoor ze ook al zo druk waren.
Het doel van de rituelen bij een crematie op Bali
De Balinezen geloven dat het menselijk lichaam een container voor de ziel is en bestaat uit vijf elementen. Bij de ceremonie worden die elementen teruggegeven, legt Ketut uit: aarde aan de aarde, lucht aan de lucht, vuur aan vuur, water aan het water (in dit geval de rivier), ether aan ether. Dit laatste is ‘een universeel etherisch veld (‘akasha’) waarin de gebeurtenissen uit het verleden staan ingeprent’, vind ik op internet. Een andere uitleg van ‘ether’ is: ‘bewustzijn’.
Het crematie-ritueel – Ngaben – wordt uitgevoerd om de geest of ‘Atman’ uit de ketenen van de wereld te bevrijden, zodat deze kan versmelten met Ida Sang Hyang Widhi (de Balinese oppergod). Het helpt ook de gezinsleden accepteren dat hun geliefde verder gaat en hen achterlaat.
In het artikel Balinese Cremation (Ngaben) lees je meer over de crematie op Bali.
Lees ook mijn bericht over de zegeningceremonie voor het nieuwe huis.
This entry was posted in Azië